ΔΟΜΙΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ (1541;-1614)

Μερικά λόγια για την ταινία με θέμα τη ζωή του Δομίνικου Θεοτοκόπουλοy.

Η ταινία είναι βιογραφική και εξιστορεί τη ζωή του μεγάλου έλληνα ζωγράφου Δομίνικου Θεοτοκόπουλου.

Η εποχή που έζησε αυτός ο μεγάλος ζωγράφος χαρακτηρίζεται από μία ιστορική μετάβαση, από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση, μία ιστορική μετάβαση που σε ορισμένες περιοχές της ευρώπης έχει προχωρήσει αρκετά ενώ σε κάποιες άλλες κυριαρχούν ακόμη τα κοινωνικά χαρακτηριστικά και οι ιδέες και αντιλήψεις του Μεσαίωνα. Η ζωή του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου ξεκινά από ένα μικρό μέρος, την Κρήτη.

Σε αυτή την περιοχή ο Θεοτοκόπουλος παρουσιάζετε να ζωγραφίζει επηρεασμένος από την βυζαντινή παράδοση. Η βυζαντινή τέχνη περιγράφει ιστορίες αγίων και βέβαια τις προσωπογραφίες τους, εδώ να τονίσουμε ένα χαρακτηριστικό που θα το ξαναβρούμε παρακάτω, ότι η βυζαντινή τέχνη φαίνεται κατά πολλούς να αγιοποιεί-δραματοποιεί τα πρόσωπα της εκκλησίας και όχι απλά να τα παρουσιάζει με τα αυστηρά καθημερινά, φυσικά τους χαρακτηριστικά. Επίσης πρόκειται για μια “κανονιστική” τέχνη, για μια “τεχνική” και όσον αφορά την επεξεργασία και χρήση των χρωμάτων αλλά και τη θεματολογία της.

Ο Θεοτοκόπουλος κάποια στιγμή θα φύγει από την Κρήτη και θα επισκεφθεί την Βενετία. Στη Βενετία καθώς και σε ολόκληρη την Ιταλία η μετάβαση στην Αναγέννηση έχει προχωρήσει, τόσο πολύ μάλιστα που κάποιοι ιστορικοί θεωρούν εκείνη την περίοδο που πηγαίνει ο Θεοτοκόπουλος ότι η ιταλική αναγέννηση είναι στην «ώριμη φάση» της. Η καλλιτεχνική του διαδρομή, τον βρίσκει λίγο πριν ξεσπάσει το θεσπέσιο Μπαρόκ. Ο Θεοτοκόπουλος θα βρεθεί σύμφωνα με την ταινία δίπλα στον Τισιάνο, αλλά σύμφωνα με τις δικές μας πληροφορίες θα επηρεαστεί από τον μεγάλο μανιεριστή ζωγράφο Τιντορέττο. Δεν έχουμε επιβεβαιώσει αν πράγματι μαθήτευσε στο εργαστήριο του Τισιάνο και αυτή η παρατήρηση δεν αποτελεί ένσταση, σίγουρα όμως ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος είναι μια από τις μεγαλύτερες μορφές του Μανιερισμού και διάδοχος του Τιντορέττο(1518-1594).

Τι είναι Μανιερισμός;

Μανιερισμός είναι η τεχνοτροπία που θα μας εισαγάγει στο Μπαρόκ, είναι προάγγελος του Μπαρόκ. Στο μανιερισμό τα σχήματα δεν έχουν την αρμονία που συναντάμε στην φύση-πραγματικότητα αλλά ο καλλιτέχνης λειτουργεί πέρα από αυτά τα όρια, τα χρώματα είναι έντονα και οι μορφές δείχνουν να ξεφεύγουν. Ο Μανιερισμός θεωρείται ως “αντίδραση” των καλλιτεχνών στα πανέμορφα πλην φυσικά και αρμονικά πρότυπα της Αναγέννησης με τις ωραίες καμπύλες, τα πλούσια χαρακτηριστικά το τέλειο φινίρισμα κλπ.

Εκπρόσωπος του Μανιερισμού είναι ο Τιντορέττο και διάδοχός τους ο Θεοτοκόπουλος κάτι που στην ταινία κακώς δεν αναφέρεται.

Μετά τη Βενετία ο Θεοτοκόπουλος θα επισκεφθεί το Τολέδο της Ισπανίας. Στην Ισπανία κυριαρχούν ακόμη οι κοινωνικές συνθήκες του Μεσαίωνα που πολύ όμορφα η ταινία, μάς τις μεταφέρει παρουσιάζοντας την εγκληματική σχέση της εκκλησίας πάνω στην κοινωνία. Για τον Θεοτοκόπουλο η Ισπανία είναι το πλέον κατάλληλο μέρος να ασχοληθεί με την τέχνη του. Από τη μια θα εκφράζει το ενδιαφέρον του για θρησκευτικά-βυζαντινά θέματα χωρίς να θεωρείται παρωχημένος και από την άλλη οι δικές του μανιερίστικες μορφές θα προετοιμάσουν το έδαφος για το Μπαρόκ και την εισαγωγή της τέχνης στην Ισπανία στα πεδία της Αναγέννησης. Η σπουδαία του θέση στον κόσμο της Τέχνης έχει να κάνει και με το ότι στο έργο του συναντιούνται σημαντικές καλλιτεχνικές επιρροές όπως η βυζαντινή τέχνη, ο Μανιερισμός και το θρησκευτικό/κοινωνικό περιβάλλον που θα μετέβαινε στην αναγέννηση της τέχνης και των γραμμάτων.


Για την ταινία.

Ξεκινώντας από το ίδιο το θέμα έχουμε να πούμε ότι η επιλογή του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου είναι πολύ σημαντική, μιας και πρόκειται για τον μεγαλύτερο έλληνα ζωγράφο που πρωταγωνίστησε σε μια πολύ σπουδαία εποχή για όλη την ευρώπη.

Εμφανίζεται να ζωγραφίζει για τους πλούσιους του νησιού του και στην συνέχεια τον βλέπουμε να παζαρεύει τα έργα του με την εκκλησία. Όλο αυτό το παιχνίδι στην ταινία μας αποκαλύπτει την πραγματική ατμόσφαιρα της εποχής, όπου πράγματι οι καλλιτέχνες δούλευαν σχεδόν επί παραγγελιών για μεγάλες οικογένειες (π.χ Μεδίκων στην Ιταλία) και για την εκκλησία που ήταν και οι κύριοι φορείς του πλούτου.

Στην ταινία οι Κρήτες εμφανίζονται να μιλούν άψογα τη νεοελληνική γλώσσα χωρίς τους ιδιαίτερους γλωσσικούς χρωματισμούς τους κάτι που δεν είναι ούτε αληθινό αλλά και προσπαθεί τεχνητά και άγαρμπα “ελληνοποιήσει” ακόμη περισσότερο την καταγωγή του Θεοτοκόπουλου, απλά το τονίζουμε.

Υπάρχουν κάποιες σκηνές στην ταινία που δείχνουν να φυτρώνουν όχι από τη συνέχεια της ταινίας αλλά από το θυμικό….. των θεατών. Για παράδειγμα πριν ξεκινήσει το ταξίδι του ο Θεοτοκόπουλος για τη Βενετία και μετά την επιτυχή απόκρουση της νυχτερινής επίθεσης των βενετσιάνων από τους Κρήτες βρίσκονται όλοι πλέον στο βουνό. Εκεί και ενώ συνεχίζονται οι σκηνές εμφανίζεται ο Λαζόπουλος ως φίλος τους Θεοτοκόπουλου να διαβάζει κάποιο κόκαλο και να προβληματίζετε. Ίσως θα έπρεπε να είχε προηγηθεί κάποια σφαγή ζώου και κάποιο τσιμπούσι μιας και το διάβασμα απ το κόκαλο είμαι μέρος μιας τελετουργίας που έχει να κάνει με το έθιμο κλπ. Κατά τη γνώμη μου εδώ αυτό το έθιμο (παγανιστικό;) παρουσιάζετε πολύ βεβιασμένα και αυτό θα συμβεί στο έργο και δεύτερη φορά (τουλάχιστον στη δεύτερη ο Λαζόπουλος το διαβάζει ενώ τρώει).

Για την περίπτωση του εργαστηρίου του Τισιάνο που αναφέραμε και παραπάνω ίσως να πήγε αλλά σίγουρα δεν τον επηρέασε τόσο αυτός, όσο ο Τιτορέντο. Επίσης δεν γίνονται αναφορές στην ταινία στα καλλιτεχνικά ρεύματα που επικρατούν (αναφέρετε γενικά και αόριστα ο όρος αναγέννηση) και φαίνονται οι καλλιτέχνες να αιωρούνται προς πάσα κατεύθυνση και συγκεκριμένα προς την εκκλησία, αλλά η εκκλησία αποτελεί θέμα των ζωγράφων και όχι το καλλιτεχνικό ρεύμα στο οποίο αναγνωρίζονται.

Ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος εμφανίζετε στην ταινία να συγκρούεται με την εκκλησία (ίσως και σωστά), πρέπει όμως να ήταν ιδιαίτερα θρησκόληπτος και θεοσεβούμενος.. Έχει έναν καταπληκτικό πίνακα που τον ονομάζει«Το άνοιγμα της Πέμπτης Σφραγίδας της Αποκάλυψης» 1608-14 - κατά τη γνώμη μου το καλύτερο έργο του και κακώς που δεν παρουσιάζεται στην ταινία- και στο οποίο τοποθετεί και τον εαυτό του με τα χέρια υψωμένα να προκαλεί το έλεος του θεού του. Αυτός ο πίνακας έχει όλα τα χαρακτηριστικά του μανιερισμού και μπορείτε να τα διακρίνετε στις μακριές και απόκοσμες μορφές, στα έντονα χρώματα, στην περιφρόνηση για τα φυσικά χαρακτηριστικά, και στις συγκλονιστικές και δραματοποιημένες φιγούρες. Σε αυτόν τον πίνακα αποκαλύπτεται και η διττή καλλιτεχνική του υπόσταση, από τη μία κουβαλά τη βυζαντινή τέχνη της Κρήτης και από την άλλη τον μανιερισμό προάγγελο του μπαρόκ που θα κυριαρχήσει στην ευρώπη. Και μία άλλη σημαντικότατη σύνδεση ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος κουβαλά το Μεσαίωνα της Κρήτης και του Τολέδο αλλά και την αναγέννηση της Ευρώπης και των γραμμάτων.

«Το άνοιγμα της Πέμπτης Σφραγίδας της Αποκάλυψης» 1608-14

Ένας από τους πιο σπουδαίους πίνακες του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου

Δια ταύτα:

Η ταινία διαπραγματεύεται τη ζωή ενός σπουδαίου ζωγράφου σε μια σπουδαία εποχή. Η ταινία θα έπρεπε να ήταν μέτρο για τις δυνατότητες του ελληνικού κινηματογράφου και αυτό θα μας το αποδείξει το μέλλον. Η παραγωγή χρηματοδοτήθηκε από γερά ταμεία, με φήμες να μιλούν για πολιτική και οικονομική στήριξη από πασοκ, νδ αλλά εμπλέκουν και τον γλύξμπουργγ, και τη στήριξαν πολύ σπουδαίοι έλληνες ηθοποιοί. Ο Σμαραγδής έχει εμπειρία σε βιογραφικές ταινίες καθώς έχει σκηνοθετήσει με σχετική επιτυχία και τον Καβάφη, παρόλα αυτά δεν έλειψαν ούτε οι αφηγηματικές ατυχίες ούτε τα σχόλια για υποκλοπή κομματιών από συγκεκριμένα βιβλία που όμως η εγκυρότητα τέτοιων φημών ελέγχονται με πολλή καχυποψία.